Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala Nazio Batuen Erakundearen Batzar Nagusiak ko abenduaren ean onartu zuen Nazio Batuen Erakundearen A ebazpentzat Dokumentuaren egileetako bat René Cassin baionarra izan zen Hitzaurrea Kontuan izanik munduko askatasuna justizia eta bakea giza familiako kide guztien berezko duintasunean eta eskubide berdin eta ukaezinetan oinarritzen direla Kontuan izanik giza eskubideak ez ezagutzearen eta gutxiestearen ondorioz giza kontzientziari irain egiten dioten basakeriak gertatu izan direla eta gizon emakumeek beldur eta gabezia orotik aske hitz egiteko askatasuna eta sinesmen askatasuna izango dituzten munduaren etorrera aldarrikatu dela gizakiaren helburu nagusi Kontuan izanik emandako hitz hori osotasunean betetzeko garrantzi handikoa dela eskubide eta askatasun horiek berdin ulertzea Kontuan izanik ezinbestekoa dela giza eskubideak zuzenbidezko erregimen batek babestea gizakia tirania eta zapalkuntzaren aurkako azken irtenbidea den matxinadara jo beharrean aurkitu ez dadin Kontuan izanik ezinbestekoa dela baita ere herrialdeen artean harreman lagunkoiak bultzatzea Kontuan izanik Nazio Batuetako kide diren herriek gizakiaren oinarrizko eskubideetan gizakiaren duintasun eta balioan eta gizonen eta emakumeen eskubideen arteko berdintasunean duten fedea tinko azaldu dutela Agirian eta askatasunaren ikuspegi zabalago baten barruan gizarte aurrerakuntza sustatzeko eta bizitza maila jasotzeko erabakita daudela adierazi dutela Kontuan izanik Estatu Kideek Nazio Batuen Erakundearekin elkarlanean gizakiaren oinarrizko eskubide eta askatasunen begirune orokorra eta eraginkorra ziurtatzeko hitza eman dutela Amnesty International Nazioarteko Amnistia euskaraz edo nazioarteko Gobernuz Kanpoko Erakundea da Londresen Ingalaterra ean sortutakoa Bere helburua da giza eskubideen zapalketa saihesteko eta desagerrarazteko ekintzak egitea gai horren inguruko ikerketa ahalbidetzea eta eskubideak urratuta dituztenentzat justizia eskatzea an Bakearen Nobel Saria jaso zuen torturaren aurkako kanpainagatik Nazioartean giza eskubideen alde lanean ari diren taldeen artean ezagunenetakoa da eta borroka horren oinarriak ezartzeko orduan aitzindaria Heriotza zigorraren kontra ere egiten du lan Urtero txostena argitaratzen dan izenean munduan zehar giza eskubideen kontuak nola dauden laburbiltzeko Amnesty Internationaleko urteroko txosten horretaz gain beste txosten batzuk ere egiten dituzte Munduko hainbat estatutan lanean ari diren taldeek beste estatuetako kasuez arduratzen dira eta ez haiek kokatuta dauden estatuetako kasuez Horrela kanpotik bakarrik lor daitekeen ikuspegia lortu nahi da eta bazkideen arteko gatazkak saihestu nahi dira entziklopedia eleanitza oinarriduna eta eduki askekoa da Wikipedia mundu osoko boluntarioek idazten dute Bertako artikuluak Internetera konektatutako edozeinek idatzi ditzake aldatu lotura sakatuz Wikipedia ko urtarrilaren ean sortu zen eta bizkor hasi da sarean txoko bat egiten Munduko hizkuntza guztietan eta mundu guztiak idatzitako eduki askeko entziklopedia bat egiteko proiektua da Hiru urte eta erdi geroago ko irailean argitarazle baino gehiago ari ziren lanean proiektuak orduan zituen hizkuntza baino gehiagoetan ko Abenduan ingelesezko bertsioa da sarrera gehien dituena baino gehiago Bere teoriak garatuz zihoan bitartean hainbat liburu argitaratu zituen Darwinek tartean ren bidaiaren egunerokoa eta geologiaren inguruko hainbat liburu Zortzi urtez zirripedoak aztertzen ere aritu zen eta an liburua plazaratu zuen an bere ikerkuntzen laburbilduma osatzen zuen Espezieen jatorriaz Hautespen naturalaren bidez eman zuen argitara erabateko teoria iraultzailea plazaratuz Bertan egindako aurkikuntzetan oinarri hartuta ondorioztatu zuen izaki guztiok arbaso komuna geneukala eta gizakiok zehazki tximu eboluzionatuak ginela ko apirilaren an hil zen Downe n Kent Ingalaterra Bertako elizan ehorztekoa bazen ere Royal Societyko bere lagunen eraginez Westminsterko Abadian egin zioten hileta elizkizuna eta bertan lurperatu zuten eta ondoan Darwinismoa ideiak adierazteko erabiltzen den izena da batez ere eboluzioari eta hautespen naturalari dagokionez Darwinismoa ez da eboluzionismoaren sinonimoa bigarren hau lehenagoko kontzeptu bat da Darwinismoak eboluzioa hautespen naturalaren bidez ematen dela esaten du Gaur egun dagoen eboluzioaren teoriari Eboluzioaren Teoria Sintetikoa darwinismo deitzea ere ez da zuzena teoria honek askoz ekarpen gehiago baititu bere baitan Mohandas Karamchand Gandhi abokatu politikari eta buruzagi erlijioso indiarra izan zen izenez egin zen ezaguna Indiako estatuaren sortzaileetariko bat izan zen eta Bapu izena ematen diote han gujaratiz bapu aita Bere filosofiak bakezaletasuna iraultzarako bitarteko bezala aldarrikatzen du Bizitza osoan zehar mota guztietako indarkeriaren aurka egon zen eta bere emaztea zen Kasturba kartzelan sartu zituzten eta hantxe hil zitzaion emaztea Berak berriz eguneko baraualdia egin zuen Indiaren independentziarako pertsona gakoa izan zen baina Pakistan banatu izanak asko desanimatu zuen Independentziaren ondoren Indiako gizartea eraldatzen saiatu zen eta maila behereneko kastak integratzeko ahalegina egin zuen shudrá edo esklaboak pariak edo ukiezinak eta mlecha edo barbaroak nekazari guneak garatzen saiatu zen bezalaxe Ez zituen Indiaren independentziaren ondoren etorri ziren erlijio istiluak ontzat hartu hinduen lurraldeetako musulmanak defendatuz Horregatik ko urtarrilaren ean hil zuen Nathuram Godsek indiar integrista fanatiko batek urte zituenean Errautsak ibaira bota zituzten Ekonomiari buruz berriz kapitala ez zuela lana baino gehiago baloratu behar uste zuen eta ezta alderantziz ere bi ideiak arriskutsuak zirelarik Oreka aurkitu behar zen biak zirelako garrantzi handikoak garapenerako oso bizimodu umila izan zuen soinean zeramatzan arropak berak egiten zituen Horrez gain begetarianoa zen Pasteurizazioa beroaren bidez likido batean dauden bakterio patogenoen suntsiketa prozesua da Janari industrian asko erabiltzen da esnearekin ardoarekin zukuekin esnekiekin eta izozkiekin besteak beste Beste prozesu termikoekin alderatuta pasteurizazioak ez ditu janarien ezaugarri fisiko kimikoak eta organoleptikoak asko aldatzen Bitaminak eta beste osagai nutritiboak ez dira indargabetzen teknika honekin Pasteurizazioak ez ditu mikroorganismo guztiak akabatzen patogeno gehienak hiltzen ditu ordea Pasteurizazio klasikoa esnea ra minutuz berotzean datza Beste mota batek ko tenperatura segundotan jarduten du Tenperatura eta denbora horiekin eta bezalako patogenoak hiltzen dira ek bere izena daraman teknika hau asmatu zuen urtean zeruari behatzeko teleskopioa lehen erabili zutenetariko bat izan zen Hasieran x eko teleskopio bat izan zuen baina luze gabe x eko bat eskuratu zuen Galileok Jupiterren lau satelite handienak kausitu zituen Berak ere Artizarrak Ilargiak bezala faseak zituela aurkitu zuen Aurkikuntza bi hauek Kopernikok asmatutako eredu heliozentrikoari bultzada bat eman zioten Galileo Ilargiko mendiak Eguzki beltzuneak eta kontaezineko izar multzo bat ikusteko gai izan zen Eguzki beltzuneak ikustean lehenengo mendebaldetarra izan zen txinatarrek aspalditik ikusiak baitzituzten Izarren eskutatzetik Ilargia esfera osotua ez dela hau teleskopio bidez baino ez dago ikusterik kausitu zuen Esperantoa munduan zabalduen dagoen nazioarteko hizkuntza planifikatu edo eraikia da mediku okulista poloniarrak an Nazioarteko Hizkuntza izenarekin argitaratu zuen berak hamarkada batean zehar garatutako hizkuntza erabilitako ezizena Esperanto Doktore Itxaropentsua hizkuntza beraren izenean bihurtu zen Zamenhofen helburua nazioarteko komunikazioa erraztuko zuen hizkuntza laguntzaile neutral eta ikasteko erraza sortzea izan zen Hizkuntza neutral honek hizkuntza naturalak ez bezala tokian tokiko hizkuntzak ez lituzke desagerpenera bultzatuko lurreko biztanle guztien bigarren hizkuntzan bihurtuko litzateke eta horrela herri ezberdinen arteko elkar ulertzea eta honen ondorioz bakea ekarriko lituzke Gaur egun esperantoak erabilera zabala dauka bidaiatzeko elkarri idazteko kultura trukeetarako konbentzioetarako beste hizkuntzetako literatura irakurtzeko irratia entzuteko eta hizkuntza naturalak errazago ikasteko besteak beste Zenbat jendek hitz egiten duten esatea oso zaila da ez baita inongo estatuko hizkuntza baina zenbaketa fidagarrienek diote mundu osoan ehun milatik hiru milioira bitarte direla esperantodunak horien artean inguru jaiotzatiko hiztunak direlarik Kooperatiba elkarte autonomo bat da Berau osatzen duten pertsonek bat egitea erabakitzen dute nork bere borondatez ekonomia gizartea eta kulturaren aldetik dituzten behar eta helburuak enpresa baten bitartez asetzeko Erakunde honen jabetza jardueran parte hartzen duten pertsonena izan ohi da eta kudeaketa demokratikoa da Beste definizioen arabera Kooperatiba bat zera da bazkide bakoitzaren eskubide eta eginbeharrak berdinak diren eta irabaziak haien artean banatzen dituen enpresa mota Komeni da kooperatibaren lege kontzeptua eta kontzeptu soziologikoa ondo ezberdintzea Gizartearen errealitatean behin baino gehiagotan kooperatibena ez diren beste lege egitura ezberdinak erabiltzen dira nahiz eta kooperatibaren oinarrizko ezaugarri guztiak bete Horrela mutualitate gisa eratzen direnak edo zerbitzuak hornitzeko eratzen diren elkarteak etab Labur esanda Gizartearen beharrak asetzeko orduan behar hori dutenen eskuetan dauden erakundeak dira Zentzu zabalean auto eraketaren kontzeptuan oinarritzen dira kooperatibak langile autonomoekin batera erradiologia arloan aitzindaria izan zen eta bitan irabazi zuen Nobel saria Paris eta Varsoviako Institutuak eratu zituen Bere lehenengo urteetan Varsovian bizi izan zen Bere gurasoak irakasleak ziren bere aita matematika eta fisikakoa eta bere ama musikakoa Curieren ama hil zenean tuberkulosia zela eta zientzialariak hamaika urte bakarrik zituen Oso gaztea zenetik irakurtzea gustatzen zitzaion eta hamabost urterekin graduatu zen Ezin izan zuen unibertsitatera joan emakumeentzat debekatuta zegoelako baina eskola klandestinoetara joaten zen Bere ahizpa nagusia Bronia Parisera joan zen unibertsitateko titulu ofiziala lortzeko Bere ahizpa joan ondoren Marie ere joan zen Parisera kimika eta fisika ikasi zuen Bere familiak diru arazoak zituen bera laguntzeko eta bere dieta oso pobrea zenez sarritan gaixotu egiten zen Ikasle bikaina zen ordu asko ematen zituen ikasten zuen eta honi esker Sorbonan eskolak ematen lehenengo emakumea izan zen an Curie fisikan lizentziatu zen eta bere ikasgelako hoberena izan zen an matematikan lizentziatu zen eta bere senarra izango zena ezagutu zuen Senar emazte izan ziren hamaika urte geroago hil zen arte Urte berean ean X izpiak asmatu ziren eta an erradioaktibitate naturala Zientzialariaren doktore tesia azken gai honetan zentratuko da Marie Curie eta bere senarrak material erradiaktiboak ikertu zituzten uranioa batez ere pechblenda edo uraninita forman Pechblendatik irten zen uranioa pechblenda bera baino erradioaktiboagoa zen Bi zientzialariek pechblendak uranioa baino erradioaktiboagoa zen beste elementu bat zuela bere barnean suposatu zuten Honetaz aparte torioak erradioaktibitatea sortu ahal zuela aurkitu zuten Urteetan zehar pechblenda lantzen jarraitu zuten eta beste bi elementu isolatu zituzten polonioa eta radioa edo de ko urtarrilaren ko apirilaren idazle filosofo eta feminista frantziarra izan zen Familia burges batean jaioa eta kristautasunean izan zen baina aldaketa nabarmena izan bere pentsamenduan unibertsitera filosofia ikastera joan zenean bertan ezagutu zuen bere bikotekidea izango zena Feminismo eta existentzialismoa landu zituen bere idatzietan an Goncourt Saria irabazi zuen Mandarins liburuarengatik Feminismoa emakumeen esperientzian oinarritutako eta iraganeko eta gaur egungo erlazio sozialak kritikatzen dituen teoria sozial eta praktika politikoen multzo bat da Gehienbat feminismoak gizonen eta emakumeen arteko eskubideen ezberdintasuna kritikatzen du eta emakumeen eskubideen sustapena aldarrikatzen du Teoria feministek sexuaren sexualitatearen eta botere sozial politiko eta ekonomikoaren arteko erlazioa zalantzan jartzen du Buruzagi feminista asko emakumeak izan diren arren emakume guztiak ez dira feministak eta feministak guztiak ez dira emakumeak Feminista batzuek gizonek mugimenduko garrantzizko postuetatik at egon behar luketela uste dute baina gehienek gizonekiko elkartasuna bilatzen dute Feminismoa mendebaldeko gizarteetako mugimendua izan da batik bat Feministek mugimenduak gainontzeko herrialdeetan mendean eragitea espero dute Feminismoa ez dago inolako talde praktika edo gertakari historikora lotuta Taldeen arteko eskubideen ezberdintasunari buruzko kontzientzia hartzean eta zerbait egin behar denaren sinismenetik sortzen da Feminismoaren mota asko daude Feminismoaren azpi taldeetako batzuk honakoak dira feminismo kulturala feminismo erradikala ekofeminismoa feminismo liberala ezberdintasunaren feminismoa feminismo marxista feminismo separatista feminismo filosofikoa eta feminismo kristaua Hiria herrixkan jaio zen urtean Bera bizi zen inguruko testuinguru soziala txirotasun handikoa izateak erabateko eragina du bere ideiak aurrera eramateko orduan Rezifeko herrian burutuko ditu oinarrizko ikasketa eta unibertsitate mailako formazioa Zuzenbide Fakultatean urtean ezkonduko da Bere emaztea Lehen Hezkuntzako irakaslea izango da eta honek bultzatuko du kulturaz eta hezkuntzaz arduratzera pixkanaka alfabetatze programak garatzeari ekingo diolarik Hezkuntza esperientzia ordea bertan behera geratuko da ko Estatu militarraren kolpea dela eta Ondorioz urte bitartean Txilen erbesteratuko da an kide izendatuko dute Harvardeko Unibertsitatean eskolak emango dituelarik eko hamarkadan Afrikako zenbait herrialderi aholkuak ematen ibiliko da Aldi berean alfabetatze programak gauzatuko ditu zenbait lurraldetako berregituraketa nazionala bultzatu nahirik an Sao Paulora itzuli eta an bere emaztearen heriotzak eragin izugarria izango du berarengan Lur jota utzi zuen an bere lagun mina den ezkonduko da Bera sortzaileetariko bat izango den Langileen Partiduak an udal hauteskundeak irabazten dituenean Momentu horretan hiriko Hezkuntzako idazkari izendatuko dute kargu horretan ra arte egongo delarik bitartean Unibertsitatera itzuliko da eta Doctor Honoris Causa izendatuko dute Bere konpromiso politiko eta sozialak urte horietako bere azken lanetan islatuko dira Azkenik ko maiatzaren an hile gin zen Teoria batzuk Freireren teoriaren ardatza eraldaketa eta aldaketa sozialetan oinarritzen da Bere pedagogia ez da egokitzapenerako izango eraldakuntzarako baizik bere pentsamenduak muga ugari gaindituko dituelarik Zapalduen Pedagogia garatuz ikasketa dialogikoa praktikara eramango du bitarteko bezala alfabetatzea erabiliko duelarik Zapalduen Pedagogia hori heziketa popularraren bidez gauzatuko da populuari zuzendua baitago Freirek populuarekin lan handia egingo du eta batik bat helduen alfabetatzean buru belarri sartuta ibiliko da Freireren pentsamendua eta hezkuntza ekintza heziketa askatasunaren praktika dela onartzetik abiatzen dira gizaki bukatugabea dutelarik oinarri Gizakiok izaki garen neurrian ikasten gaude eta etengabeko ikaskuntza horrek egiten du gizakia bukatugabe Bukagabetasun horrek beti eraldatzeko zerbait badagoela adierazten du Modu horretan ikastea eraikitzea berreraikitzea aldatzeko konstatatzea izango da Ezin da esan hezkuntzako arazoa egiteko pedagogikoa soilik denik egiteko politikoa ere bada Eta Freirek aipatzen duen bezala zergatik da egiteko politikoa ere errealitatearen eraldaketa Ez hain zuzen ere aberatsak geroz eta aberatsago izateko baizik eta itzalpean aurkitzen diren kulturen egoera hobetzeko eta maila berean aldatzeko Beraz Freirek Autonomiaren Pedagogia deritzon lanean azalduko duen bezala ezagutza kritikoa praxis politiko eta kultural horretan zentratua egongo da Autonomiaren pedagogia hezkuntza mailako eraldatze prozesu horretan murgiltzerako orduan lehenengo urratsa errealitatea ezagutzea izango da Gizakiak bere munduaz kontziente izan behar du bere kontzientzia ekintza hausnarketak prozesuaren barnean egon behar duelarik kontzientzizazio horrek ahalbidetuko baitu errealitatearen eraldaketa Autonomiaren Pedagogia horrek hiru printzipio nagusi izango ditu irakastea ez da ezagutzak transferitzea ez dago irakaskuntzarik diszentziarik gabe eta irakastea giza berezitasun bat da Gaur egun metodo zientifikoan oinarriturik dagoen pedagogia egin nahi duten munduko egileen artean behar bada gehien aipatzen den egile klasikoa Paulo Freire izango da Bere ekarpenak ez dira teoria hutsa Teoria horien aplikazioak hamaika aldiz frogatu da emaitza akademiko onak edo oso onak dakartza Ikasle guztientzat Ikas komunitateak deritzon eskola antolakuntza sisteman Paulo Freire da pedagogoen artean itzala handiena duena metodoa ezartzeak helburu asko izan ditzake atzetik bakoitzak berariazko helburuak ditu atzetik Lantokitik ezer gutxitarako balio duena kendu Lantokian espazioa modu eraginkorrean antolatu Lantokian garbitasun kontuak hobetu Zikinkeriari eta ordenarik ezari aurrea hartu Hori guztiaren alde egiten diren ahaleginak sustatu Bestalde metodo edo sistema honek honelako onurak ekartzen ditu Lan baldintzak hobetuko dira Langileen egoera psikologikoa hobetzea Langile gehienentzat atseginagoa izaten da leku garbi aratz eta txukunetan lan egitea Energia eta denbora aurreztuko dira Istripu arriskua txikiagotuko da Osasun arriskuak ere bai Ekoiztuko denaren kalitatea hobetuko da Lantokiko seguritatea hobetuko alor guztietan Historia Japoniatik mundura hedatu den kudeatzeko sistema honek erro sakonak ditu enpresaren arrakastaren arrazoi nagusietako bat batzuentzat metodo hau ezartzen aurretik ibili zirela eta ondo aplikatzen jakin izan zutela Ekologismoa mugimendu ekologista edo mugimendu berdea ingurumena babestearen aldeko ideologia eta praktika politiko anitzen multzoa da kutsaduraz espezieen iraungipenaz janari transgenikoaz gune naturalen suntsitzeaz eta gizakia eta natura batera erasotzen dituzten bestelako ingurumen arazoez arduratzen dena Mugimendu ekologistaren jarraitzaileei ekologista deritze Bi joera bereizten dira ekologismoan ekologia politikoan ingurumen arazoen oinarrian egitura soziopolitiko bat dagoela baieztatzen da eta arazo horiek gainditzeko politika eta ekonomia sistema berriak behar direla nabarmentzen beste batzuek ordea ez dute horrela kritikarik egiten eta politika gaietan sartu gabe kontserbazionismo ingurumenaren administrazio edo nola edo halako konponbiderako beste jardueretan aritzen dira soilik ingurumen arazoen azken funtsa planteatu gabe mutur horien artean tarteko ikuspuntuak dituzten ekologistak daude Ekologismoa ideologia bat izateaz haraindi norberaren eguneroko bizimodua baldintzatu behar duen praktika multzotzat ere jotzen da kontsumismoaren aurka bere komunitatearekin elkartasunean naturarekiko gizabanakoen arteko harreman berriak sortuz Praktika hauek orokorrak ez badira ere ekologismoa lelo moduan gizartean txertatu da eta horrela mendearen bukaeran europar eta ipar amerikar gehienek ekologistatzat jotzen zuten euren burua Ekologismoa mendean abiatu zen Industria Iraultzak eta Ipar Amerikako lurraldeen ustiapenak berehala ekarri zituzten ingurumen arazoek bultzaturik Baina hastapen haietan kontserbazionismoaren ikuspuntutik baino ez zen garatu irtenbidetzat parke naturalen eta antzeko guneen sorrera bultzatzera mugatuta ko hamarkadan berriz ekologisten iritziz gizateriaren ongizate eta existentzia bera kolokan jartzen dituen hondamendi ekologikoaren mehatxuaren aurrean ekologismoak kontsumo gizartearen aurka jo zuen gizarte mugimendu zabala sortuz mendearen amaieran alderdi politiko ekologista edo alderdi berde anitz sortu ziren gizarte mugimendu gisa ere jarraituz Egun gizarte aurreratuetan kontzientzia ekologista nabarmen zabaldu da gizarteko sektore eta talde guztietara indarrean den gizarte eta ekonomia sistemaren barnean betiere garapen iraunkorraren kontzeptua garatuz besteak beste Euskal Herrian borroka ekologistaren mugarri garrantzitsua izan zen Lemoizko zentral nuklearraren aurkakoa zentrala geldiaraztea lortu zuena Egun ekologismotik betiere Abiadura Handiko Trenaren aurkako gizarte mugimendu zabalak dihardu borrokan giltzadia edo giltzadi sinplifikatua mekanografiatzeko giltzadi mota da an August doktoreak eta bere koinatuak doktoreak patentatu zuten Ingelesez azkar eta akats gutxirekin idazteko ondo pentsatutako giltzadia omen da Estandar bihurtu den giltzadiari aurrea hartzeko sortu zen Izan ere giltzadia mendean sortu zen idazteko makinak mekanikoak zirenean Garai haietan idazteko makinetan ezin ziren gehien erabiltzen ziren letrak atzamar indartsuenen menpe utzi eta makina egileen kezka nagusienetako bat bi letra elkarrekin trabatuta geratzea zen Kezka horrekin diseinatu zen giltzadia baina idazmakina saltzaileek typewiter mekanografo oso azkar eta letrak trabatu gabe idaz zezaten Remington enpresako ingeniariek goiko lerrora eraman omen zuten letra